کبد چرب؛ علل، علائم، عوارض و روش‌های درمان آن

بیماری کبد چرب (استئاتوز) تجمع اضافی چربی در سلول‌های کبد است. کبد که در سمت راست بالای شکم قرار دارد، بزرگ‌ترین اندام داخلی بدن انسان است. وظایف اصلی کبد، متابولیسم مواد مغذی و حذف سموم است. خون از دستگاه گوارش قبل از انتقال به نقاط دیگر بدن، از طریق کبد فیلتر می‌شود. این بیماری از هر ۱۰ نفر یک نفر را مبتلا می‌کند.

کبد چرب چیست؟

بیماری کبد چرب به دلیل تجمع چربی مازاد در کبد ایجاد می‌شود و غالباً در افرادی که دارای اضافه وزن یا چاقی هستند دیده می‌شود. کبد چرب معمولاً در مراحل اولیه آسیبی ایجاد نمی‌کند و علائمی ندارد اما در صورت بدتر شدن می‌تواند منجر به آسیب جدی به کبد ازجمله سیروز شود. بالا رفتن سطح چربی در کبد باعث افزایش احتمال ابتلا به دیابت، فشار خون بالا و بیماری کلیوی می‌شود. همچنین بروز دیابت همراه با چرب شدن کبد خطر بروز بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد. اگر این بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود می‌توان از پیشروی آن جلوگیری نمود و حتی با برخوردار شدن از سبک زندگی سالم این بیماری را درمان کرد. کبد یک اندام حیاتی با عملکردهای متعدد است. ازجمله این عملکردها عبارت‌اند از:

• تولید آنزیم‌های صفرا برای کمک به هضم غذا
• تولید پروتئین
• ذخیره آهن
• تبدیل مواد مغذی به انرژی
• تولید موادی که به لخته شدن خون کمک می‌کند (برای التیام زخم‌ها)
• محافظت از خون در برابر عفونت‌ها با ایجاد سد ایمنی و حذف باکتری‌ها و سموم

بیماری کبد چرب مرتبط با الکل (ALD)

بیماری کبد چرب الکلی (ALD) قابل‌پیشگیری است. این بیماری معمولاً هنگام مصرف دائم الکل ایجاد می‌شود. ALD می‌تواند مشکلات جدی برای شما ایجاد کند. برخی از این مشکلات عبارت‌اند از:

• تورم کبدی: تورم کبد علامت مشخصی ایجاد نمی‌کند، اما ممکن است احساس درد یا ناراحتی در سمت راست بالای شکم داشته باشید
• هپاتیت الکلی: این نوع بیماری هم موجب تورم در کبد می‌شود. همراه با این تورم مشکلاتی نظیر، تب، تهوع، استفراغ، درد شکم و زردی (زرد شدن پوست و چشم‌ها) نیز ایجاد می‌شود
• سیروز الکلی: این مشکل به علت ازدیاد زخم در بافت کبد شما رخ می‌دهد و می‌تواند علائمی مانند تجمع زیاد مایع میان بافتی در شکم (آسیت)، فشارخون بالا در کبد، خونریزی داخلی، سردرگمی و تغییر رفتار، بزرگی طحال و نارسایی کبدی که می‌تواند کشنده باشد

علائم کبد چرب

برخی افراد مبتلا به بیماری کبد چرب دچار عوارضی مانند اسکار کبد می‌شوند. اسکار کبد که به‌عنوان فیبروز کبد هم شناخته می‌شود یک وضعیت بالقوه خطرناک و مخاطره‌آمیز است که می‌تواند باعث نارسایی کبد شود. فیبروز در صورت گسترده شدن تبدیل به سیروز می‌شود و آسیب کبدی ناشی از آن دائمی است. علائم شایع سیروز کبد شامل موارد زیر است:

• درد شکم
• از دست دادن اشتها
• کاهش وزن
• ضعف یا خستگی
• حالت تهوع
• خارش پوست
• زردی پوست و چشم
• کبودی پوست و خونریزی آسان
• ادرار تیره‌رنگ
• تغییر رنگ مدفوع
• تجمع مایع در شکم (آسیت)
• تورم پاها
• خوشه‌های قابل‌مشاهده از رگ‌های خونی زیر پوست
• بزرگ شدن سینه در مردان
• سرگیجه

برای جلوگیری از پیشرفت چربی کبد و عوارض آن، پیروی از برنامه درمانی بسیار کلیدی است.

نشانه‌های بیماری کبد چرب در پوست صورت

هر دو حالت حاد و مزمن بیماری کبد چرب، روی پوست علائمی را نشان می‌دهد. علائم آن می‌تواند از موارد نسبتاً کم‌اهمیت مانند بالا آمدن با تأخیر پوست هنگام فشار دادن با انگشتان گرفته تا موارد واضح‌تر مانند زردی پوست، متغیر باشد. شناسایی زودهنگام این علائم می‌تواند منجر به تشخیص سریع و درمان بیماری شود. علائم کلی استئاتوز کبدی در پوست شامل موارد زیر است:

• خال‌های معروف به خال عنکبوتی
• بالا آمدن باتاخیر پوست پس ضربه با انگشت
• بزرگ‌شدن پستان مردانه
• ریزش موهای زائد
• خارش
• تجمع توده‌های چربی رو پلک
• ریزش مو
• قرمزی شدید کف دست
• آکنه شدید

علت بیماری کبد چرب چیست؟

کبد چرب می‌تواند ناشی از مصرف زیاد الکل باشد اما اکثر افراد مبتلا به این بیماری دچار بیماری نوع غیرالکلی هستند که ناشی از مصرف الکل نیست. عواملی که در ایجاد این بیماری نقش دارند، عبارت‌اند از:

• فشار خون بالا
• افزایش کلسترول و تری گلیسیرید خون
• ابتلا به دیابت نوع ۲
• اضافه‌وزن و چاقی به‌خصوص در اطراف شکم

برخی افراد به دلایل دیگری مثل سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، هپاتیت B مزمن، هپاتیت C مزمن، بیماری هموکروماتوز و عوارض جانبی بعضی از داروها به کبد چرب مبتلا می‌شوند.

چه کسانی در معرض ابتلا به بیماری کبد چرب هستند؟

هر یک از موارد زیر ابتلا به کبدچرب را افزایش می‌دهند:

• ورود به دوران یائسگی
• چاقی به‌ویژه چاقی شکمی
• مبتلا بودن به فشار خون بالا، دیابت یا کلسترول
• ابتلا به آپنه انسدادی خواب

عوارض کبد چرب

بیماری کبد چرب به‌طور روزافزونی در حال گسترش است و تقریباً یک‌سوم بزرگ‌سالان در کشورهای صنعتی دچار کبد چرب هستند.از عوارض کبد چرب می‌توان به افزایش خطر ابتلا به مشکلات مزمن کبدی مانند سیروز و سرطان کبد دیابت نوع ۲ و بیماری‌های قلبی و عروقی اشاره کرد.

علت این امر تغییر عملکرد کبد در حالت التهاب است. کبد در حالت التهاب به‌طور غیرطبیعی گلوکز، چربی و پروتئین‌های نامطلوب مانند هپاتوکین را به جریان خون آزاد می‌کند. مواد ترشح‌شده در کبد چرب وارد سایر اندام‌ها شده و در واکنش‌های سلولی آن‌ها تداخل ایجاد می‌کند. یافته‌های محققان بیانگر این است که کبد چرب می‌تواند بر عملکرد سلول‌های جزایر پانکراس و عملکرد کلیه تأثیر منفی داشته باشد.

کبد چرب در زنان

خطر ابتلا به کبد چرب در صورت اضافه‌وزن و دیابت، به‌طور بالقوه‌ای افزایش می‌یابد. مردان معمولاً بیشتر در معرض خطر هستند، اما زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک که مستعد ابتلا به دیابت، سطح بالای هورمون آندروژن و درصد بالای چربی بدن هستند، استعداد بالاتری برای بیماری کبد چرب دارند. بنابراین زنان در این گروه، در مورد سلامت کبد از آسیب‌پذیری جدی برخوردارند. البته این مورد که ما اغلب استئاتوز کبدی را با چاقی مرتبط می‌دانیم، همیشه در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک تخمدان (PCOS) صادق نیست. برخی زنان نیز ممکن است به دلیل بروز عوارضی در اواخر بارداری به کبد چرب مبتلا شوند.

علائم بیماری در زنان

علائم این بیماری به علت اینکه ویژگی‌های مشخصی نسبت به سایر مشکلات ندارد، تشخیص مشکلی دارد؛ بنابراین به آن بیماری خاموش کبد هم گفته می‌شود. تشخیص دقیق این بیماری با سونوگرافی و آزمایش خون توسط پزشک مجرب صورت می‌گیرد. ازجمله علائمی که استئاتوز کبدی در زنان دارد شامل موارد زیر می‌شود:

• ریزش مو
• حساسیت‌های پوستی
• کم‌خونی
• رفلاکس معده
• درد و تورم در قسمت بالا و راست شکم
• سندروم پیش از قاعدگی شدید (PMS)
• حساسیت پستان‌ها
• خشکی چشم
• درد بدن

مراحل بیماری کبد چرب

• کبد چرب گرید یک یا ساده: این مرحله شامل تجمع چربی اضافی در کبد است. این بیماری اگر پیشروی نکند آسیب جدی برای کبد در پی ندارد
• گرید دو یا استاتوهپاتیت: در مرحله استاتوهپاتیت علاوه بر چربی اضافی، التهاب نیز بروز می‌کند
• گرید سه یا فیبروز: اولین علائم آسیب به بافت کبد در این مرحله دیده می‌شود. التهاب پیوسته و بلندمدت در کبد اکنون باعث ایجاد اسکار (زخم) شده اس
• گرید چهار یا سیروز: زمانی که اسکار کبد گسترده‌تر شود توانایی و عملکرد کبد به‌تدریج مختل خواهد شد. سیروز شدیدترین مرحله بیماری است

به گفته‌ی وب‌سایت mayoclinic به منظور پیشگیری از ابتلا به کبد چرب رعایت نکات زیر توصیه می‌شود:

• یک رژیم غذایی سالم انتخاب کنید. رژیم غذایی سالم باید سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و چربی‌های سالم باشد
• وزن خود را در محدوده سالم حفظ کنید. اگر دچار اضافه وزن یا چاقی هستید کالری دریافتی روزانه خود را کاهش دهید و بیشتر ورزش کنید. اگر وزن مناسبی دارید با انتخاب یک رژیم غذایی سالم و ورزش روزانه به حفظ تعادل و تناسب‌اندام خود کمک کنید
• ورزش منظم را در برنامه روزانه خود قرار دهید. اگر تاکنون ورزش را به‌طور منظم آغاز نکرده‌اید بهتر است برای تنظیم یک برنامه ورزشی مناسب با پزشک مشورت کنید

تشخیص بیماری کبد چرب

ازآنجاکه اکثر بیماران علائم مشخصی ندارند، تشخیص این بیماری نسبتاً مشکل است. پزشک شما ممکن است از روش‌های مختلفی برای تشخیص بیماری کبد چرب استفاده کند. برخی از تست‌ها و اطلاعاتی که پزشک ممکن است برای تشخیص بیماری استفاده کند عبارت‌اند از:

بررسی سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی

در ابتدا پزشک از شما در خصوص مصرف الکل سؤال خواهد کرد. این اطلاعات می‌تواند به پزشک شما در تشخیص بیماری ALD کمک کند، بنابراین در مورد پاسخ دادن به این سؤال صادق باشید. پزشک همچنین در مورد داروهایی که طی چند ماه گذشته و در حال حاضر مصرف می‌کنید، نحوه غذا خوردن و سایر شرایط که با این بیماری در ارتباط است، سؤال می‌کند. پزشک شما را وزن می‌کند و وضعیت بدن شما را برای تشخیص علائم غیرعادی کبدی مانند بزرگ شدن کبد یا زردی بررسی می‌کند.

بررسی آزمایش خون

اگر آنزیم‌های کبدی شما مانند آنزیم آلانین آمینوترانسفراز  یا SGPT در آزمایش خون و آسپارتات آمینوترانسفراز یا SGOT در آزمایش خون افزایش یافته باشد، ممکن است مشکلی در کبد شما وجود داشته باشد. همچنین اگر چکاپ کامل انجام داده‌اید، توجه به علائم اختصاری آزمایش خون مانند ALT و AST می‌تواند سلامت کبد شما را مشخص کند.

آزمایشات تصویربرداری

ممکن است پزشک شما درخواست آزمایش سونوگرافی، اسکن کامپیوتری (CT) یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) بکند. این آزمایشات می‌تواند به شما نشان دهد که آیا چربی اضافی در کبدتان وجود دارد یا خیر.

بیوپسی کبد

همه افراد مبتلا به کبد چرب نیازی به بیوپسی کبد ندارند. اگر شما در معرض ابتلا به این بیماری با گرید ۳ یا ۴ هستید و سایر آزمایشات نشان می‌دهند که ممکن است مشکلاتی مانند سیروز کبدی داشته باشید، پزشک شما ممکن است این نوع آزمایش را درخواست کند. پزشک نمونه‌ای از بافت کبد شما را برداشته و به آزمایشگاه می‌فرستد تا ببیند آیا دچار التهاب یا آسیب کبدی شده‌اید؟

این کار در بیمارستان یا مرکز جراحی به‌صورت سرپایی انجام می‌شود. قبل از عمل، دارویی دریافت خواهید کرد که به شما در آرامش و کنترل درد کمک می‌کند. برای بیوپسی پزشک قسمتی در زیر شکم را بی‌حس می‌کند و از یک سوزن مخصوص برای برداشتن یک‌تکه کوچک بافت از کبد استفاده می‌کند. بیوپسی کبد تنها راهی است که پزشکان می‌توانند به تشخیص دقیق از وجود زخم و التهاب در کبد برسند.

درمان بیماری کبد چرب

اکثر افراد مبتلا به این بیماری در صورت شروع درمان و رعایت دستورالعمل‌های پزشکی مشکل جدی نخواهند داشت. در حال حاضر هیچ‌گونه داروی خاصی که برای درمان کبد چرب فرموله و تولیدشده باشد، وجود ندارد اما اصلاح سبک زندگی و کنترل بیماری‌های زمینه‌ای مانند فشار خون بالا، دیابت و کلسترول می‌تواند کمک‌کننده باشد. در روند درمان برای ارزیابی عملکرد کبد و جلوگیری از هرگونه عوارض احتمالی، انجام آزمایشات چکاپ دوره‌ای و ویزیت‌های پزشکی توصیه می‌شود.

دارو درمانی

در حال حاضر هیچ دارویی وجود ندارد که بتواند به‌طور قطعی چربی کبد را درمان کند اما داروهای مختلف برای کنترل علائم و نیز کاهش التهاب کبد تجویز می‌شوند. به عنوان مثال، پزشک ممکن است داروهایی برای درمان فشار خون بالا، کاهش کلسترول و درمان دیابت تجویز نماید.

پیوند کبد

اگر کبد چرب به مرحله خطرناک خود یعنی مرحله سیروز برسد، عملکرد کبد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در مرحله سیروز آسیب‌ها برگشت‌ناپذیر هستند و تنها راه درمان آن پیوند کبد است.

برای کبد چرب چه بخوریم؟

افرادی که به بیماری کبد چرب مبتلا هستند دستورالعمل‌هایی در خصوص رژیم غذایی برای کمک به درمان بیماری و کاهش عوارض آن از پزشک دریافت می‌کنند. کلیدی‌ترین نکات غذایی جهت کنترل این بیماری و درمان بلندمدت آن به شرح زیر است:

• رژیم غذایی متعادل: سعی کنید همه گروه‌های غذایی را در وعده‌های غذایی بگنجانید. میوه‌ها و سبزیجات تازه، غلات کامل، پروتئین‌های بدون چربی، لبنیات کم‌چرب و چربی‌های سالم از مواد غذایی توصیه‌شده برای افراد مبتلا به این بیماری هستند
• کاهش کالری روزانه: مصرف غذاهای پرکالری را محدود کنید تا از ابتلا به اضافه‌وزن و چاقی پیشگیری شود
• مصرف فیبر خوراکی: فیبر در بهبود عملکرد کبد بسیار موثر است. از غذاهای غنی از فیبر می‌توان به میوه‌ها و سبزیجات تازه، حبوبات و غلات کامل اشاره کرد
• به مقدار فراوان آب بنوشید: نوشیدن مقدار زیادی آب می‌تواند به هیدراته نگه‌داشتن بدن و همچنین بهبود سلامت کبد کمک کند

غذاهای مضر برای کبد چرب

• کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده، مانند انواع کیک و شیرینی، برنج سفید، نان سفید، یا سایر محصولات تهیه‌شده از غلات تصفیه‌شده را محدود کنید
• مصرف چربی‌های اشباع که در غذاهایی مانند گوشت قرمز، لبنیات پرچرب و غذاهای سرخ‌شده یافت می‌شود را به حداقل ممکن برسانید
• از خوردن چربی‌های ترانس که در غذاهای سرخ‌شده و بسیاری از خوراکی‌های فرآوری شده وجود دارد، خودداری کنید
• از خوردن صدف خام و غذاهای دریایی نیم‌پز پرهیز کنید. صدف‌های خام یا سایر مواد غذایی دریایی نیم‌پز حاوی باکتری‌هایی هستند که ممکن است تأثیرات مخربی برای کبد به همراه داشته باشند
• از نوشیدن مشروبات الکلی خودداری کنید. الکل یکی از مواد مضر و مخرب برای کبد است